พจนานุกรม บาลี ไทย อังกฤษ ฉบับภูมิพโลภิกขุ

วันที่โพส 14 ตุลาคม 2025 เข้าดู ครั้ง

จากเอกสาร “พจนานุกรม บาลี-ไทย-อังกฤษ ฉบับภูมิพโลภิกขุ.pdf” สามารถสรุปเนื้อหาสำคัญได้ดังนี้:

ความเป็นมาและวัตถุประสงค์

ที่มา: พจนานุกรมเล่มนี้แปลมาจากต้นฉบับภาษาอังกฤษ “Pali-English Dictionary” ของสมาคมบาลีปกรณ์ (Pali-Text Society) ซึ่งจัดทำโดย T.W. Rhys Davids และ William Stede
เหตุผลในการจัดทำ: เนื่องจากพจนานุกรมบาลี-ไทยที่มีอยู่เดิมยังขาดความลึกซึ้งและมีที่อ้างอิงไม่เพียงพอ ทำให้การศึกษาภาษาบาลีและคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาไม่แพร่หลายเท่าที่ควร
ผู้ริเริ่มโครงการ: คุณมณีพันธุ์ จารุดุล (ขณะนั้นดำรงตำแหน่งอุปนายกสมาคมศูนย์ค้นคว้าทางพระพุทธศาสนา) ได้ติดต่อขออนุญาตลิขสิทธิ์ในการพิมพ์และแปลจากสมาคมบาลีปกรณ์ กรุงลอนดอน เมื่อปี พ.ศ. 2512
การดำเนินงาน: โครงการแปลเริ่มขึ้นเมื่อวันที่ 3 พฤษภาคม พ.ศ. 2520 โดยใช้เวลาดำเนินงานนานถึง 10 ปี จึงแล้วเสร็จ และจัดพิมพ์ขึ้นเพื่อทูลเกล้าฯ ถวายเป็นพระราชกุศลแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชในวโรกาสเฉลิมพระชนมพรรษา 5 รอบ เมื่อวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2530
ประโยชน์ที่คาดหวัง:
1. ช่วยให้พระภิกษุ สามเณร และฆราวาส สามารถศึกษาค้นคว้าคัมภีร์ภาษาบาลีได้ลึกซึ้งยิ่งขึ้น
2. เป็นประโยชน์ต่อนักภาษาศาสตร์ในการศึกษารากศัพท์และความหมาย
3. ชาวต่างชาติที่ศึกษาภาษาไทยสามารถใช้อ้างอิงได้
4. เป็นพจนานุกรมที่มีคุณค่าเพิ่มขึ้นในวงการหนังสือของประเทศไทย

โครงสร้างและเนื้อหา

จำนวนศัพท์: พจนานุกรมฉบับนี้มีศัพท์บาลีที่นำมาแปล 17,920 คำ พร้อมที่อ้างอิงจากคัมภีร์ต่างๆ 146,000 แห่ง ซึ่งมากกว่าพจนานุกรมฉบับเดิมของ Childers อย่างมาก
รูปแบบ: จัดพิมพ์เป็นชุด 8 เล่ม แต่ละเล่มมีประมาณ 500 หน้า รวมเนื้อหาทั้งสิ้นประมาณ 4,000 หน้า
การอ้างอิง: การอ้างอิงที่มาของศัพท์ (อาคตสถาน) จะอ้างอิงตามคัมภีร์ชุดของ Pali-Text Society ที่พิมพ์ด้วยอักษรโรมัน แต่ผู้ใช้สามารถใช้คัมภีร์ฉบับอักษรไทย เช่น ฉบับมหามกุฎฯ หรือฉบับหลวง ในการค้นหาเทียบเคียงได้

วิธีการใช้งานและลักษณะเด่น

การเรียงลำดับ: เรียงลำดับศัพท์ตามต้นฉบับภาษาอังกฤษเดิม
ศัพท์หลัก: พิมพ์ด้วยตัวหนาและอยู่ชิดซ้ายมือ
ข้อมูลไวยากรณ์: มีการระบุข้อมูลทางไวยากรณ์ เช่น วิภัตติ, ปัจจัย, กาล (Tense) ไว้อย่างชัดเจน
ที่มาของศัพท์: มีการระบุรากศัพท์ดั้งเดิมจากภาษาต่างๆ เช่น สันสกฤต (Sk.), เวท (Vedic), กรีก (Gr.), ละติน (Lat.) เพื่อให้เห็นความเชื่อมโยงทางภาษา
การแปล: การแปลศัพท์จะคำนึงถึงความถูกต้องทั้งในแง่ของภาษาและในความหมายทางธรรมะ เช่น คำว่า “ราค” จะไม่แปลตามตัวอักษรว่า “ไฟแห่งราคะ” แต่แปลว่า “ไฟคือราคะ” เพื่อรักษารูปศัพท์และความหมายทางธรรมะไว้
อักษรย่อ: มีการใช้อักษรย่อจำนวนมากเพื่อระบุข้อมูลต่างๆ เช่น ชื่อคัมภีร์, ข้อมูลทางไวยากรณ์ และภาษาที่มาของศัพท์ ซึ่งมีรายการอธิบายไว้ในส่วนต้นของเล่ม

โดยสรุป เอกสารนี้เป็นพจนานุกรมสามภาษา (บาลี-ไทย-อังกฤษ) ที่มีความละเอียดสูง จัดทำขึ้นโดยมูลนิธิภูมิพโลภิกขุ โดยมีเป้าหมายเพื่อส่งเสริมการศึกษาพระพุทธศาสนาผ่านการเรียนรู้ภาษาบาลีให้ลึกซึ้งและกว้างขวางยิ่งขึ้น